Hledat na tomto webu

Dny v týdnu

Týden v Polsku a polštině začíná normálně pondělím jako v Česku a češtině;
žádný posun jako u angličtiny se nekoná.

Poznámka pro Poláky:

Słowo „neděle” może w czeskim potocznie i troche przestarzale znaczyć też tydzień, 7 dni.
Przede wszystkim z liczbą bardzo w przybliżeniu koło 3 – 8:
„za tři neděle” = „za tři týdny”.

Měsíce

Kwiecień (pl) = duben (cs)
Květen (cs) = maj (pl)

Dejte si pozor na duben a na květen.

Vizte také další zrádná slova ve slovníku vedle na tomto webu.

Listopad je stejně

Úplně stejně jako v češtině jsou v polštině
předposlední den v týdnu a předposlední měsíc.

Jestli chcete mít jistotu, že jste si rozuměli,
domluvte si schůzku na listopadovou sobotu :)

Pár poznámek pro Poláky

Obrazowe znaczenia niektórych miesięcy wg historycznych zdarzeń

Samo słowo „Listopad” czasami używa się w znaczeniu Listopad 1989 .
Więc „od Listopadu” może znaczyć „od sametové revoluce ”.
Można też powiedzieć „Listopad 89” albo też samo „89”.

Słowo „Srpen” może odnosić się do Sierpnia 1968 , ale raczej używa się oznaczenie „srpen 68” albo samo „1968”.

Do listopada 1989, w czasie rządu komunistycznej partii, używało się w Czechoslowacji wyrażenie „Vítězný únor” (po polsku jakby „Luty triumfalny”) albo też samo słowo „Únor” w znaczeniu Únor 1948 , kiedy Komunistyczna Partia Czechosłowacji przejęła władze w Czechosłowacji.
Wg partii komunistycznej chodziło o zwycięstwo, z dzisiejszego punktu widzenia ale chodziło przede wszystkim o pucz i zamach stanu. I o początek totalitaryzmu w Czechosłowacji, który trwał aż do listopada 1989.
Dziś używamy dla tego zdarzenia zwyczajnie nazwę „Únor 48” albo też samo „1948”.

„Apríl” CS = „Prima aprilis” PL, „dzień żartów” PL

Jeżeli w czeskim powie się „apríl”, co brzmi jak kwiecień po słowacku, anigielsku, niemiecku, rosyjsku, hiszpańsku(, …),
to nie chodzi o cały miesiąc, ale tylko o 1. 4.,
kiedy zwłaszcza dawniej był zwyczaj, że ktoś mógł powiedzieć coś, co nie było prawdą, i kiedy odbiorca dał się nabrać, to ten pierwszy krzyknął „apríl!” i w ten sposób zdementował, co wcześniej powiedział, ciesząc się, że ten drugi dał się nabrać.
Na szczęście ten dziwny i nie bardzo bezpieczny zwyczaj raczej nie utrzymał się, na ile mogę sądzić z swojej okolicy.
Z wyjątkiem gazet, które chętnie na swoich serwisach internetowych jakieś dowcipy zamiast artykułów wymyślają, w lepszym przypadku np. z oznaczeniem „aprílový článek”.

• Ciekawostka z historii techniki i motoryzacji:
  Pewna brytyjska spółka produkująca terenówki podobno dawniej jako dowcip aprilowy powiedziała, że jej terenówki będzie można prowadzić przez smartphona, tak jak by się na tym smartphonie grała jakaś gra.
  Później to podobno przeszło do rzeczywistości, dlatego że to kierowcy umożliwia chodzić koło samochodu i patrzeć, ile ma gdzie miejsca, pokonując jakiś bardzo skomplikowany teren.
  Coś takiego, jednak z profesjonalnym dużym pilotem, nie komórką, dostarcza (2023 r.) też np. skandynawski producent ciężarówek jako akcesorium do ciągników siodłowych, które będą wozić gabaryty – znów żeby kierowca podczas prowadzenia auta mógł sprawdzać, ile mu gdzie zostaje miejsca.

„Aprílové počasí”

Dosłownie jakby „pogoda prima aprilis” lub „pogoda kwietniowa”.
Nazwa ta oznacza rozmaitość, dynamiczność, nieprzewidywalność i kapryśność pogody podczas kwietnia.

Język słowacki i miesiące

Po czesku mamy swoje własne narodowe nazwy miesięcy,
podobnie jak i polski język ma swoje nazwy.
Natomiast słowacki język używa międzynarodowe nazwy miesięcy, podobne do angielskiego, niemieckiego i rosyjskiego. (Jak widać w powyżej podanej tabelce.)

Więc chociaż Słowacy generalnie dobrze rozumieją po czesku (chyba lepiej niż Czesi po słowacku),
to właśnie nazwy miesięcy lepiej im podać numerem porządkowym
(albo po angielsku / po niemiecku / po rosyjsku łacinką),
niż po czesku.

Liczby porządkowe

Jeżeli w czeskim piszemy liczby porządkowe przez numery (nie przez słowa), to za numerem/liczbą musi obowiązkowo być kropka!

„1 pes” (cs) = „jeden pes” (cs) = „jeden pies” (pl)
Natomiast:
„1. pes” (cs) = „první pes” (cs) = „pierwszy pies” (pl)

Więc:
„prvního února”
= „1. února”
= „1. 2.” [prvního druhý]

„1. ledna” vs. „1 stycznia” nebo „1-go stycznia”

W czeskim musimy pisać „1. ledna”, „28. října”, „17. listopadu”, itp.
Zawsze z kropką po numerze, absolutnie koniecznie, żeby to był liczebnik porządkowy, jak np. „prvního”, „dvacátého osmého”, „sedmnáctého”.
Bez kropki byłby to liczebnik główny (jedna, dvacet osm, sedmnáct), więc taki zapis nie miałby sensu.
Końcówki w postaci liter jak w polskim nie można w czeskim do numerów (pisanych cyframi, jak polskie „-go”) dodawać!

V polštině není nutné za řadovými číslovkami psanými čísly psát tečku, pokud by základní číslovka v daném kontextu nedávala smysl. Na rozdíl od češtiny, tam to nutné je.
Je tedy možné napsat „1 stycznia” a v polštině je i bez tečky jasné, že to znamená „1. ledna”.
Na rozdíl od češtiny je možné v polštině použít zápis „1-go”, což znamená „pierwszego”, tedy „prvního”. V češtině takový zápis možný není!

„R.” – rok

Pisownia w czeskim

• v r. 2002, r. 2002
• v létě 2002, léto 2002
• v červnu 2002, červen 2002
• 30. 6. 2002

Skrót „r.” piszemy i słowo „rok” (v roce, o roce/roku; bez roka/roku; s rokem, …) czytamy
tylko jeżeli podawany jest sam rok, bez doprecyzowania bliższego okresu,
i przed numerem roku (z lewej strony).

Zápis v polštině

(Nakolik jsem informován.)

• w 2002 r., 2002 r.
• latem 2002 r. / w lecie 2002 r.; lato 2002 r.
• w czerwcu 2002 r., czerwiec 2002 r.
• 30. 6. 2002 r.

Zkratka „r.” se píše a slovo „rok” (w roku, o roku; bez roku; z rokiem, …) čte
vždy, tedy i když je uvedeno bližší určení období nebo konkrétní datum,
a po čísle roku (zprava).

Pro Čechy

V polštině mají všechny měsíce mužský rod.

Roční období (doby)

Roční období (roční doba) česky a polsky

CS česky			PL polsky
R.	Co (1. pád)	Kdy	R.	Co (1. pád)	Kdy
to	jaro	na jaře	ta	wiosna	wiosną, na wiosnę
to	léto	v létě	to	lato	latem, w lecie
ten	podzim	na podzim	ta	jesień	jesienią, na jesieni
ta	zima	v zimě	ta	zima	zimą, w zimie

Poznámka pro Poláky:
Obrazowe znaczenie pory roku wg historycznych zdarzeń

„Jaro 68”, „Jaro 1968”, „Pražské jaro 1968” : Období dočasného uvolnění politických poměrů v Československu v roce 1968.

Samo Pražské jaro bez roku może znaczyć też festiwal muzyki poważnej.

Prázdniny, léto a dovolená

CS česky	PL polsky
prázdniny	wakacje / ferie
hlavní prázdniny, letní prázdniny, prázdniny	wakacje letnie
o prázdninách	podczas wakacji (ferii)
okurková sezóna	sezon ogórkowy
dovolená	urlop
volno	wolne

Poznámky pro Poláky:

„přezout (auto)”

Czeski czasownik „přezout se” normalnie znaczy „zmienić obuwie” (typowo „wziąć kapcie zamiast butów”).
Ale wyrażenie „přezout” może znaczyć też „přezout auto”,
co znaczy wymienić w samochodzie letne koła albo letne opony na zimowe, albo odwrotnie zimowe na letne.

„rok” vs. „léto”

Po polsku mówi się:
1 rok,
2 lata, 3 lata, 4 lata,
5 lat, …, 30 lat, …

Po czesku poprawnie powinno się mówić:
1 rok,
2 roky, 3 roky, 4 roky,
5 let, …, 30 let, …

Potocznie po czesku mówi się:
1 rok,
2 roky, 3 roky, 4 roky,
5 roků, …, 30 roků, …

Wcześniej po czesku mówiło się
i czasami używa się jako przestarzałego wyrażenia
albo potocznie albo literacko:
2 léta, 3 léta, 4 léta

Więc, tak jak po polsku wcześniej mówiło się „zima ” w znaczeniu „rok”,
w czeskim w tym znaczeniu „rok” mówiło się „léto”,
znaczy jakby po polsku „lato”.
To z resztą widzimy do dziś w liczbie mnogiej od słowa „rok” – przede wszystkim w polskim, i troche też w czeskim.

Podzim života

Idiom „podzim života” używa się w czeskim tak samo jak w polskim „jesień życia”.

Zima

Czeskie słowo „zima”
znaczy po polsku nie tylko „zima”,
ale też „zimno” albo „chłód”.

I w każdym razie to po czesku czytamy [zyma], z zwyczajnym „z”,
bez jego zmiękczenia na [ź].

Roky

loni (cs) = vloni (cs) = minulý rok (cs) = w zeszłym roku (pl)
loňský rok (cs) = loňsko (cs) = zeszły rok (pl)

letos (cs) = tento rok (cs) = w tym roku (pl)
letošní rok (cs) = letošek (cs) = ten rok (pl)

Části dne

V polštině slova „południe” a „północ” znamenají
nejen časové údaje „poledne” a „půlnoc”,
ale také světové strany „jih” a „sever”.
Což už v češtině známe jen z pohádek pro děti.

Jídla během dne

Obiadokolacja (pl)

Polské slovo „obiadokolacja” označuje jídlo velké jako oběd, ale konzumované v době večeře.
„Obiadokolacja” se jí, pokud během dne nebyla možnost se naobědvat; spojuje oběd a večeři v jednom jídle. Je běžná v hotelech a penzionech, pro turisty, když jsou celý den pryč. „Śniadanie + obiadokolacja” = polopenze s pořádnou večeří.

Nejbližší český výraz je tedy asi „teplá večeře”, i když není zcela přesný.

Druhá večeře, druga kolacja

V obou jazycích se v případě potřeby může objevit výraz „druhá večeře” (cs), resp. „druga kolacja” (pl).

Przekąska (pl)

V polštině je také slovo „przekąska”.
Podle kontextu a situace bych ho asi do češtiny přeložil
buď jako „občerstvení”
(na nějaké akci, např. na konferenci, školení, srazu, apod.),
nebo jako „něco na zub”
(neorganizovaně – jen tak pro sebe při práci či odpočinku, pro děti, pro návštěvu, apod.).

Objevuje se i překlad „svačina”, ale ten se mi nelíbí,
protože česká „svačina” je spíše na nasycení, na najedení, hlavně proti hladu,
zatímco polská „przekąska ” je především na chuť, a případně trochu i proti hladu.

Slovník – další časové výrazy

Datum a čas česky a polsky

CS česky	PL polsky
dnes, dneska	dzisiaj, dziś
datum	data
tisíciletí, milénium	tysiąclecie, milenium
století	stulecie, wiek
desetiletí	dziesięciolecie
dekáda  více níže	dekada
uherský rok / –  více níže	ruski rok / ruski miesiąc
babí léto	babie lato, złota polska jesień
rok  množné číslo výše	rok
roční období, (roční doba)	pora roku
pololetí (obecně, v ekonomii)	półrocze (ogólnie, w ekonomii)
pololetí (polovina školního roku na základní a střední škole)	semestr (połowa roku szkolnego na szkołe podstawowej lub średniej)
semestr (polovina akademického roku na vysoké škole)	semestr (połowa roku akademickiego na szkołe wyższej)
čtvrtletí, (kvartál)  více níže	kwartał
měsíc (časový úsek nebo údaj)	miesiąc
měsíc / Měsíc (přirozený satelit)	księżyc / Księżyc
týden	tydzień
24 hodin, den a noc, den	doba
den	dzień
doba	pora, czas, długość (trwania), wiek (epoka), takt
čas, (doba)	czas, (pora)
hodina	godzina
vyučovací hodina  více níže	godzina lekcyjna
minuta	minuta
sekunda, (vteřina)  více níže	sekunda
non-stop, non stop, nonstop, 24 h denně, (24/7)	całodobowo, całodobowy, 24 godziny na dobę, przez całą dobę, non-stop, non stop, nonstop, (24/7)
přestupný rok	rok przestępny
změna času	zmiany czasu, zmiana czasu
letní čas	czas letni
časové pásmo	strefa czasowa
světový čas, (koordinovaný světový čas), UTC	uniwersalny czas koordynowany, uniwersalny czas skoordynowany, UTC
středoevropský čas, SEČ, (CET)	czas środkowoeuropejski, CET
středoevropský letní čas, SELČ, (CEST)  více níže	czas środkowoeuropejski letni, CEST

Dekáda

V češtině se slovo „dekáda” v souvislosti s časem používá
buď ve významu „10 let” (v novinářském jazyce),
nebo ve významu „10 dní” (v plánovacím kalendáři používaném pro počítání pracovních dní a hodin).

V polštině se slovo „dekada” v souvislosti s časem používá nejčastěji ve významu „10 let”,
případně i ve významu „10 měsíců”, „10 týdnů” nebo „10 dní”.

„uherský rok” (cs)

Dělat něco „jednou za uherský rok” znamená dělat to jen zřídkakdy, občas, téměř vůbec, s velkýmí časovými odstupy.
Jak jsem se dočetl v jedné knize o původu slov, vzniklo to prý tak, že uherská armáda nabírala vojáky do služby teoreticky na jeden rok, ale protože měla vojáků málo, tak jim službu postupně prodlužovala a prodlužovala, a z plánovaného teoretického jednoho roku se tak ve výsledku v praxi stala významně delší doba.

Českému výrazu „uherský rok” odpovídá polský výraz „ruski rok”,
ten ale vznikl odlišně:
Nejdříve se v polštině začal používat výraz „ruski miesiąc ” ( = „ruský měsíc”), kvůli zpoždění juliánského kalendáře , používaného pravoslavnou církví, oproti našemu kalendáři gregoriánskému. A pak se obdobně začal v polštině používat i výraz „ruski rok ”.
Ekvivalent polského výrazu „ruski miesiąc” v češtině běžně zaveden nemáme; výraz „uherský měsíc” se objevuje jen zřídka, jako projev autorovy kreativity.

Poznámka pro Poláky:
„čtvrtletí” vs. „kvartál” w czeskim

Poprawnie mówimy i piszemy „čtvrtletí”.
Natomiast wyraz „kvartál” jest potoczny, albo może slangowy, ale nie zupełnie formalny.

Skoro wiem, jaką trudnością jest dla Polaków wypowiedzieć „čtvrtý” albo „čtvrtek”,
to, żeby uniknąć tortury moich uczniów i czytelników, proponuję,
żeby pisać „čtvrtletí”
i mówić „kvartál”.

Vyučovací hodina

Vyučovací hodina je v Česku i v Polsku shodně 45 minut.
A stejně tak se v obou státech někdy spojuje do bloku 90 minut.

A proč má vyučovací hodina právě 45 minut?
Já jsem u toho nebyl, ale prý se rakouská panovnice Marie Terezie při zavádění všeobecné vzdělávací povinnosti v 18. století zeptala lékaře, jak dlouho vydrží šestileté dítě nejít na záchod.
A tak prý vzniklo těch 45 minut, podle kterých se učí dodnes.
Jestli je to pravda, netuším.

V případě mé výuky češtiny pro Poláky
záleží délka jednoho setkání na přání studenta,
typicky je to 90 minut,
ale výjimkou není ani 60 nebo 120 minut.

Sekunda

Pokud jde o čas, je 1/60 minuty výhradně „sekunda”.
Ale v hovorové češtině se často (leč nesprávně) říká také „vteřina”.

Poznámka pro Poláky:
Czeskiego słowa „vteřina” proszę nie używać,
dlatego że jest niepoprawne.
I oprócz tego dla Polaka nieładne do wymowy :)
Ale podaję go tutaj w tym słowniczku, bo niestety dużo Czechów go używa, więc żeby wiedzieć, o co chodzi, i żeby rozumieć.

Slovo „vteřina” v češtině správně znamená pouze „úhlová vteřina”,
tedy 1/60 úhlové minuty, neboli 1/3600 úhlového stupně.

Dýl, déle; pozdějš, později

Poprawne znaczenie:

• „déle”, „dýl” (cs) = „dłużej”, „przez dłuższy czas” (pl)
• „později”, „pozdějš” (cs) = „później” (pl)

Wersje „déle” i „později” są kształty gramatycznie poprawne;
natomiast kształty „dýl” i „pozdějš” są potoczne.

Čechy
(západní polovina republiky):

• „dýl” = „později”, „déle” (obie te znaczenia)

Więc, jeżeli chcę powiedzieć „Przyjdę później”,
to poprawna formulacja (stosowana na Morawach) będzie „Přijdu později”, ew. potocznie „Přijdu pozdějš”;
natomiast w Czechach (zachodnia połowa republiki) lubimy powiedzieć „Přijdu dýl”.

Časové pásmo, Česko a Polsko

Narodil jsem se v r. 1983.
Hranice se otevřely zhruba s rokem 1990,
kam také přibližně sahá moje paměť.
Tento slovník sestavuji v prosinci 2018.
Kam moje paměť sahá, vždy jsme měli s Polskem stejný čas,
a to vč. přesného data přechodu mezi letním a normálním časem.

V Československu, v Česku, na Slovensku, v Polsku, Rakousku i Německu jsme měli a zatím máme stejný čas:
Středoevropský SEČ, CET (UTC+1),
nebo středoevropský letní SELČ, CEST (UTC+2).

2019+ ?

Jak to bude od podzima 2019, kdy se má zrušit letní čas, se dnes jistě neví.

Česko pravděpodobně zůstane ve svém správném středoevropském časovém pásmu CET (UTC+1) ,
ve kterém je Slunce v poledne na jihu pro místo kousek východně od Prahy.

Zatímco v Polsku je velké riziko, že se posune do východoevropského časového pásma EET (UTC+2) ,
v němž je Slunce v poledne na jihu pro místo kousek od ukrajinského Černobylu.

Vycházím z informací veřejně známých ke konci roku 2018. Všechno ještě může být jinak.

2021: Zatím postaru

Poznámka v srpnu 2021, u příležitosti doplnění různých výrazů výše:
Zatím se nic neděje; zdá se, že jednotlivé státy EU nejsou schopné se dohodnout, jak chtějí čas nastavit; ale současně si naštěstí uvědomují, že je potřeba zachovat kompatiblitu mezi státy; takže zatím jedeme stále postaru.