1) Celá republika, mimo republiku, Česko vs. Čechy

W Czechach czesto mowimy np. "Příští týden bude mimo republiku." = "Nastepny tydzien bedzie za granicami, poza Czechami.",
albo "Celá republika sleduje norské počasí." = "Cale Czechy (w sensu 'wszystcy Czesi') obserwuja norweska prognoze pogody.",
albo "Zítra má pršet v celé republice." = "Jutro ma padać w calej Republice Czeskiej."

Uzywamy to calkowicie naturalnie, i dopiero jakichs pol roku temu mi uczen zwrocil uwage, ze to jest ciekawe,
dlatego ze Polacy tak w polskim nie mowia. Ze w polskim sie w takich kontekstach mowi "Polska".
I chyba tez "kraj". (Juz nie pamietam dokladnie; w kazdym przypadku ani republika, ani rzeczpospolita.)
Chodzi o to, ze w polskim w takich kontekstach nie uzywa sie definicji statusu politycznego kraju, ze chodzi akurat o rzeczpospolita.

Pewnie to dotyczy tego, ze jak od 1. 1. 1993 zostalismy Republika Czeska, bez Slowacji,
to mielismy tylko formalna nazwe Česká republika / Czech Republic,
i potem dlugo czekalismy na oficjalna nieformalna nazwe Česko,
i jeszcze dluzej na oficjalna angielska nieformalna nazwe Czechia.

Do tej pory musielismy sobie jakos radzic – i te prowizoria nam oczywiscie w glowach zostaly.
Czesto pisalo sie (i do dzis pisze) "ČR", gdzie dzis juz powolutku zaczynamy mowic "Česko";
w powyzej podanych kontekstach chyba nadal bedziemy mowic "republika", i w cale mi to nie przyszlo dziwne, dla nas jest to naturalne,
dopiero jak sie uczen podczas lekcji zapytal, czemu tak przez caly czas mowie, to mi dotarlo, ze dla Polakow i jezyka polskiego to naturalne nie jest.


I czesto tez mowimy "Čechy" w sensu calej Republiki Czeskiej (ja sie juz od lat staram pilnowac i juz tego raczej nie mowie).
"Čechy", to zachodnia czesc republiki, z granica zgrubzsa kolo miasta Svitavy, znaczy miedzy miastami "Česká Třebová" i "Moravská Třebová"
(granica wewnetrzna Czech i Moraw nie prowadzi od Svitav na poludnie, ale na poludniowy zachod,
bardzo zgrubsza w kierunku miast Jihlava i Telč).

Na wschodzie republiki sa Morawy i Slask
(CS: ta jedna Morava, to jedno Slezsko),
przyczym Slask mozna pod pewnym aspektem uwazac za czesc Moraw.

Wiec:
Česká republika
= ČR
= "republika" (w pewnych kontekstach)
= Česko

= Čechy + Morava + Slezsko

Duzo Czechow (ve smyslu Čechů; ne Moravanů a Slezanů; z Čech; ze západní části republiky)
nadal mowi "Čechy" w sensu calej republiki,
i mieszkancow Moraw i Slasku to zazwyczaj irituje, i trzeba im przyznac racje, ze slowa "Čechy" nie powinno sie w taki sposob uzywac.

W tej sprawie niestety jezyk polski robi blad, ze tych znaczen (Čechy vs. Česko) nieodroznia,
i ze w polskim oficjalnie mowi sie "Czechy" tez na caly kraj.

Przyczym cala ta roznica jest bardzo wazna np. w razie prognozy pogody:
"Pršet bude na východě Čech."
= "Padac bedzie na wschodzie Czech, w sensu Czech, ktore nie sa Morawami ani Slaskiem, znaczy zgrubsza w srodku Republiki Czeskiej, nie na samym wschodzie republiki."

Jak widac, do polskiego taki wschod Czech nie latwo przetlumaczyc, skoro w polskim Czechy sa zachodnia polowa Czech :)




2) Nováč vs. město

I jeszcze na temat tego naszego uzywania slowa "republika" jako skrotu od nazwy "Česká republika":

Cca 10 km od Náchodu jest miasto "Nové Město nad Metují"
(ladny rynek, przy nim zamek z centralnym ogrzewaniem; przy drodze do Gor Orlickich; polecam)
znaczy doslownie tlumaczac: "Nowe Miasto nad rzeka Metuje".

Czlowiek z Náchodu mowi na to miasto "Nováč".
Skoro chodzi o "Nové" miasto, jest to logiczne.
Zreszta, czescia Náchodu jest tez dzielnica "Staré Město nad Metují".

Natomiast czlowiek z Nováče (ja pochodze z Náchodu, wiec dla mnie NMnM to "Nováč")
mowi [město]. Znaczy doslownie "miasto".
Nie wiem, czy to mowi z "M", czy z "m":)
Skoro chodzi o jego miasto, to skrot z "Nové Město" na "město" jest logiczny.

I tak samo cala republika ( = wszsystcy) skroca nazwe "Česká republika" w niektorych kontekstach na "republika" (pewnie z malym "r").
Ja to odczuwam jako synonymum "kraj" lub "Czechy", i jezeli to tak powiem w polskim, to juz wiem, ze bedzie to brzmielo dziwnie, skoro w polskim mowi sie po prostu "Polska" lub "Czechy" lub "kraj".

Jezeli bylektory Czech powie "Jsem ve městě" (PL: "Jestem w miescie"),
znaczy to albo ze jest poza domem / poza biurem,
albo ze jest w centrum.

Jezeli to samo powie osoba z Nového Města nad Metují,
moze to oprocz tych dwu znaczen miec jeszcze trzeci znaczenie,
ze jest w Novém Městě nad Metují, nawet jak by byl w swoim domu na skraju miasta.

Bede musial kiedys zapytac swojej kolezanki, ktora pochodzi z Náchodu,
ale juz od lat mieszka v Nováči,
czy juz mowi "Město", czy nadal "Nováč".
W rozmowach ze mna mowi "Nováč", ale nie wiem, jak to ma mowiac z osobami z Nováče.



3) Za kopečkama

I jeszcze jedno wyrazenie na temat republiki / kraju / panstwa i granic:
"za kopečkama".


hora CS = góra PL
kopec CS = wzgórze PL
kopeček CS = małe wzgórze PL

za kopečkama CS = za granicami, poza republika (jako skutek ucieczki) PL


Chodzi o to, ze granice Republiki Czeskiej, tak jak wczesniej Czechoslowacji, sa z duzej czesci zdefinowane przez wzgorza.

Wyrazenie "za kopečkama", co do stylistyki lub kontekstu, uzywalo sie przedewszystkim w zwiazku z do r. 1989 nielegalna emigracja.
Od otwarcia granic moze sie uzyc, jezeli ktos cos np. zdefrauduje lub zrobi jakies przestepswto i potem ucieknie przed sprawedlnoscia, urzedami, sadami, wierzycielmi, itp.

Nadal wiec uzywa sie raczej w takim kontekscie, ze ktos uciekl np. przed urzedami, albo generalnie przed kims/czyms uciekl,
i juz jest bezpieczny i nikt go nie zlapie.
Bo juz jest za wzgorzkami; i przedewszytkim za granica.



4) Za vodou

Natomiast "(být (už)) za vodou" znaczy,
ze ta osoba juz zarobila duzo kasy, kupila co potrzebowala, zainwestowala, ma z czego zyc nawet moze w przyslosci,
znaczy generalnie, ze juz jest finansowo bardzo spoko.
Zakladam, ze powstalo to jako symboliczne wyrazenie faktu, ze ta osoba juz ma najtrudniejszy odcinek swojej drogi raczej za soba, ze dal rady i osiagnul sukcesu.