čtvrt na osm
= 7.15

půl osmé
= 7.30

tři čtvrtě na osm
= 7.45

Z polského a anglického úhlu pohledu to moc nedává smysl, protože tam se s těmi 15minutovými bloky pracuje jinak. Vím o tom.


---


Aby to české pojetí dávalo smysl, je potřeba vnímat odděleně
1) "čtvrt" nebo "tři čtvrtě"
vs.
2) hodinu, která se blíží ("na osm").




Samostatně to už začne dávat smysl:

a)

- čtvrt – věžní hodiny cinknou tlumeně jednou

- tři čtvrtě – věžní hodiny cinknou tlumeně třikrát


To samo dává smysl:
15 = 1/4 × 60
45 = 3/4 × 60



b)
Pak už se jen dopoví, která hodina se blíží.

Podobně jako např.:
Táhne mu na 50 (let); má padesátku na krku; padesátka za dveřma
~
zbliża się do 50; mieć 48 na karku

...a takto nějak podobně určujeme celou hodinu, která se blíží; ke které pomalu jdeme.


---


A co "půl"?

To "půl čeho..." najdeme i jinde:

V případě hodnoty 1,5 se výraz půl (té další hodnoty; půl druhé) používá i mimo časový údaj.
V češtině velice viditelně; v polštině také, i když je to tam trochu maskované:


CS:

- půl druhého metru = 1,5 m
= jest tam jeden metr cały, plus jeszcze pół z drugiego metru

- Čekal půl druhé hodiny. = Čekal 1,5 h.



PL:

półtorej = 1,5
~ pół wtorej
wtóry PL = drugi PL = [vtoryj] RU
(wtorek PL = drugi dzień tygodnia)

... więc, to polskie "półtorej" znaczy tak naprawde "półdrugiej", znaczy 1,5

Więc, jak już ktoś czeka 1,5 godziny, to już jest w pół do drugiej godziny czekania.

I my to w czeskim używamy dla wyznaczania czasowego punktu, i z wszystkimi godzinami.

Půl druhé = 1:30, 13:30
Půl třetí = 2:30, 14:30
Půl jedné = 0:30, 12:30


---

Więc, te nasze kwadransy już zaczynają trochę dawać sens:

čtvrt na osm
= 7.15

půl osmé
= 7.30

tři čtvrtě na osm
= 7.45

---



Do tego pracujemy jeszcze z pięciominutami.
Słowami jednej mojej uczennicy, "trochę z tym przesadzamy" :)


Jest to latwe:

a)
Każdy 5minutowy punkt na zegarze jest bliżej do jakiegoś jednego konkretnego kwadransu (w tam pełnej godziny lub do pół).
Nie ma tam żadnego 5minutowego punktu, który byłby dokładnie na środku między kwadransami.

- 7.05 jest bliżej do 7.00 niż do 7.15
- 7.10 jest bliżej do 7.15 niż do 7.00

- 7.20 jest bliżej do 7.15 niż do 7.30
- 7.25 jest bliżej do 7.30 niż do 7.15

itp.



b)
Jednak...
Jest też coś, co ja nazywam "grawitacja połowy (lub pełnej)".
Pół i pełna są bardziej okrągłe liczby, więc mogą do siebie przyciągnąć też to, co jest nie 5, ale 10 minut od nich,
i mogą w ten sposób zabrać interes kwadransu lub trzem kwadransom.
Oprócz tego – "čtvrt" lub "tři čtvrtě" się fonetycznie trudno wymawia. Natomiast "půl" lub "7, 8, 9, 10, ..." (konkretna godzina), to jest do wymowy latwiejsze.

Więc, mówiąc, że jest np. 7.20, możemy się odnieść też do "půl":
Za deset (minut) půl (osmé).


---

Podsumuwyjąc:


7.00
- sedm (hodin)
- celá


7.05
- sedm pět; sedm (hodin) a pět minut

7.10
- sedm deset; sedm (hodin) a deset minut // protože celá je kulatější než čtvrt
- za pět (minut) čtvrt (na osm) // protože 5 < 10 (ke čtvrt je to blíže než k celé)


7.15
- čtvrt (na osm)


7.20
- čtvrt (na osm) a pět (minut) // protože 5 < 10
- za deset (minut) půl (osmé) // protože půl je kulatější než čtvrt

7.25
- za pět (minut) půl (osmé) // 5 < 10; půl je kulatější než čtvrt


7.30
- půl osmé
- půl
- (půla)



7.35
- půl osmé a pět minut
- půl a pět
- (půla pět)

7.40
- půl osmé a deset minut
- za pět (minut) tři čtvrtě (na osm)


7.45
- tři čtvrtě (na osm)


7.50
- za deset (minut) osm (hodin)
- tři čtvrtě (na osm) a pět minut

7.55
- za pět (minut) osm (hodin)


8.00
- osm (hodin)
- celá




A takhle si tu žijeme :)
- Ten idiom jest używany zazwyczaj dla krytyki jakiejś sytuacji lub zjawiska albo częstego zwyczaju;
ja go tutaj użyłem z wspólczucia z Polakami, którzy z tym naszym systemem godzin walczą, chociaż mnie osobiście ten czeski system nie przeszkadza :)




---

Zde výše je »čtvrt«.
Na konci je normální »t«, bez háčku.

Stejně tak 1/4 = »čtvrt«,
příp. »(jedna) čtvrtina«
nebo »čtvrtka«

Ale:
»dzielnica« PL = »čtvrť«
Část města je tedy s háčkem: »ť«

(Proto zde používám francouzské uvozovky; aby ten háček byl vidět.)

---


Tak, oczywiście potrafimy powiedzieć też coś jak "sedm dvacet" (7:20).
I w podwieczór "devatenáct dvacet" (19:20).
Ale brzmi to formalnie.

I przedewszystkim – wiem, że moji uczniowie potrzebują rozumieć temu, jak to Czesi w praktyce mówią.
I wiem, że na pierwszy rzut oka (może też drugi lub trzeci) ten czeski system wygląda m.in. dla Polaka trochę nielogicznie.
Mam nadzieję, że tym artykułem w tej sprawie coś źmieniłem na lepsze.


---

Typografia w przypadku numerów:

Dawniej typowo czysto po czesku:
7.15 = čtvrt na osm
7:15 = odcinek czasowy, jakaś czynność (np. bieg, wyścig, ...) trwała 7 h i 15 min lub 7 min i 15 sec.

Jednak potem z świata przyszła różnego rodzaju elektronika (m. in. zegary cyfrowe) i przyszedł różnego rodzaju SW,
więc czeska typografia się dostosowała:
7:15 lub 7.15 = čtvrt na osm
7:15 = odcinek czasowy

Zazwyczaj dziś używamy raczej zapis 7:15 dla obu znaczeń.
Dawniej jedynny poprawny zapis dla punktu na osie czasu 7.15 już powołutku zaczyna być lekko przestarzały lub chociaż rzadko widzony.